“Nano” là kích thước siêu nhỏ (1–100 nm). Ở cỡ này, diện tích bề mặt lớn hơn rất nhiều so với hạt phân bón thông thường, nên tan nhanh hơn, phản ứng mạnh hơn và có thể có thêm một số tính chất khác so với dạng thông thường. Với cây trồng, hạt nano dễ len qua các “khe cửa” tự nhiên (vi rãnh, khí khổng, lỗ vách tế bào), rồi di chuyển trong mô để đến đúng vị trí cần. Vì vậy, cùng một lượng chất, dạng nano thường hiệu quả hơn, nhưng phải dùng đúng liều (quá cao có thể gây ức chế do stress, oxy hoá).
Ứng dụng nano trong nông nghiệp thường đi theo hai hướng chính:
(A) Nanofertilizer — “hạt nano là dinh dưỡng”
Bản thân hạt nano (thường là oxit kim loại) cung cấp dinh dưỡng trực tiếp cho cây; phù hợp xử lý hạt giống và phun lá liều thấp khi cần “bổ sung nhanh”.
- ZnO nano (kẽm):
- Giúp tăng diệp lục, cải thiện enzym liên quan quang hợp – phân hoá mầm hoa.
- Kết quả thường ghi nhận: lá xanh dày hơn, rễ khoẻ, tăng tỉ lệ đậu trái; trên cây họ đậu còn thấy hàm lượng Zn trong hạt tăng.
Lưu ý: tránh trộn chung với lưu huỳnh/EDTA/nước rất cứng vì có thể làm hạt kết tụ hoặc thay đổi bề mặt.
- Fe-oxide nano (sắt)
- Giúp giảm vàng lá do thiếu Fe, nâng hoạt tính enzyme hô hấp – quang hợp.
- Kết quả thường thấy: tăng chlorophyll, bộ lá “bắt nắng” tốt, cây đỡ suy khi nắng nóng.
- CuO/Ag nano (đồng/bạc)
- Giúp bổ sung vi lượng đồng/bạc kèm hiệu ứng kháng khuẩn bề mặt lá (giảm áp lực bệnh do vi khuẩn/nấm bề mặt).
- Kết quả thực địa: lá sạch bệnh nhẹ, vết chích hút khô nhanh hơn, tán lá “giữ form”.
Lưu ý an toàn: theo dõi hệ vi sinh đất nếu tưới gốc; tuyệt đối tránh quá liều. Phun sương hạt nhỏ, tránh nắng gắt trưa, nước pha nên “mềm” (ít Ca²⁺/Mg²⁺).
(B) Phân bón tăng cường bằng “màng bao” nano – nhả chậm, đúng lúc
Ở hướng này, vật liệu nano không phải là dinh dưỡng chính, mà là “vỏ/giá đỡ thông minh” bọc NPK/vi lượng giúp nhả chậm/nhả theo nhu cầu, giảm rửa trôi – bay hơi → tiết kiệm lượng bón và nâng hiệu suất sử dụng dinh dưỡng.
- Chitosan nano bọc Ure/KCl/Phosphate
- Giúp giảm thất thoát ure (bay hơi NH₃) và P (cố định trong đất), giữ K quanh vùng rễ.
- Kết quả sản xuất: giảm 15–30% lượng N mà năng suất không giảm; đất tơi hơn do ẩm vùng rễ ổn định.
- Silica xốp nano “cõng” vi lượng & hoạt chất
- Giúp mang Zn/Fe/B… hoặc chất điều hòa sinh trưởng, nhả theo pH/ẩm; bám lá tốt → phun lá bền.
- Kết quả: dinh dưỡng bám lá lâu hơn sau mưa nhẹ; hiệu lực kéo dài, giảm số lần phun.
Công nghệ nano không chỉ là “làm hạt nhỏ đi” mà là kiểm soát cách dinh dưỡng tan, di chuyển và tác động trong cây. Nhờ đó, nông dân có thể chọn cách dùng linh hoạt:
- Nanofertilizer để hấp thu nhanh, phục hồi sinh trưởng.
- Màng bao nano để tiết kiệm phân, giảm rửa trôi, duy trì dinh dưỡng ổn định.
Tóm lại: Khi biết kết hợp đúng lúc – nano cho giai đoạn bật nhanh, cùng NPK bọc nano cho giai đoạn nuôi bền – nhà vườn có thể vừa tăng hiệu suất sử dụng phân bón, vừa giảm chi phí và tác động môi trường. Nano vì thế không phải “mốt công nghệ”, mà là bước tiến thực tế giúp nông nghiệp hiện đại hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn.